เรื่องกล่าวถึงกษัตริย์วงศ์เทวา ๔ อง

เรื่องกล่าวถึงกษัตริย์วงศ์เทวา ๔ องค์ มีนามตามชื่อกรุงที่ครองราชย์ คือ กุเรปัน ดาหา กาหลัง และสิงหัดส่าหรี ยังมีนครหมันหยาซึ่งเกี่ยวดองเป็นญาติกันกับนครเหล่านี้ โดยท้าวกุเรปันได้นางนิหลาอระตาแห่งหมันหยาเป็นชายา ส่วนท้าวดาหาได้นางดาหราวาตีเป็นชายาเช่นกัน กษัตริย์แห่งวงศ์เทวามีมเหสี ๕ องค์เรียงลำดับตามตำแหน่งดังนี้ ประไหมสุหรี มะเดหวี มะโต ลิกู และเหมาหลาหงี ต่อมาท้าวกุเรปันได้โอรสกับมเหสีเอก ซึ่งโอรสองค์นี้มีวาสนาสูง องค์ปะตาระกาหลา ซึ่งเป็นต้นวงศ์เทวาอยู่บนสวรรค์ได้นำกริชวิเศษลงมาให้ พร้อมจารึกชื่อไว้บนกริชว่า "หยังหยังหนึ่งหรัดอิน ดรา อุดากันสาหรีปาตี อิเหนาเองหยังตาหลา" แต่เรียกสั้นๆว่า อิเหนา ท้าวหมันหยาได้ธิดากับมเหสีเอกชื่อ จินตะหราวาตี และท้าวดาหาได้ธิดากับมเหสีเอกของตนเช่นเดียวกันชื่อว่า บุษบา ท้าวกุเรปันได้ขอตุนาหงัน (หมั้นไว้) บุษบาให้แก่อิเหนา เพื่อเป็นการสืบราชประเพณี "...ตามจารีตโบราณสืบมา หวังมิให้วงศาอื่นปน..." ส่วนอิเหนาเติบโตเป็นเจ้าชายรูปงาม ชำนาญการใช้กริช ครั้นเมื่อพระอัยกีเมืองหมันหยาสิ้นพระชนม์ อิเหนาได้ไปในงานปลงพระศพแทนพระบิดาและพระมารดาซึ่งทรงครรภ์แก่ ได้ไปพบนางจินตะหราก็หลงรัก และได้นางเป็นชายา โดยไม่ฟังคำทัดทานจากท้าวกุเรปัน และได้บอกเลิกตุหนาหงันนางบุษบาเสียเฉยๆ ทำให้ท้าวดาหาขัดเคืองพระทัยมาก ดังนั้นพอจรกาซึ่ง "รูปชั่วตัวดำ" มาขอตุนาหงัน ท้าวดาหาก็ยอมรับเพราะแค้นอิเหนา
ฝ่ายองค์อสัญแดหวา (ปะตาระกาหลา) เทวดาผู้ทรงเป็นต้นวงศ์เทวาไม่พอพระทัย อิเหนา เห็นว่าต้องดัดสันดานให้สำนึกตัว จึงบันดาลให้วิหยาสะกำ โอรสท้าวกะหมังกุหนิงเก็บรูปนางบุษบาได้ เกิดคลั่งไคล้รบเร้าให้พระบิดาไปขอ ท้าวดาหาก็ให้ไม่ได้ ท้าวกะหมังกุหนิงก็รักลูกมาก จึงยกทัพไปรบเพื่อแย่งชิงนางบุษบา
ท้าว ดาหาแจ้งข่าวให้ท้าวกุเรปันและจรกายกทัพมาช่วย ท้าวกุเรปันโปรดให้อิเหนาเป็นแม่ทัพยกไปช่วย อิเหนาจึงจำใจต้องจากนางจินตะหรายกทัพไปช่วยท้าวดาหารบจนได้ชัยชนะ และฆ่าท้าวกะหมังกุหนิงและวิหยาสะกำตาย หลังจากเสร็จศึกแล้ว อิเหนาได้เข้าเฝ้าได้ท้าวดาหา และเมื่อได้พบนางบุษบาเป็นครั้งแรก อิเหนาถึงกับตะลึงหลงนางบุษบา
ต่อ มา มะเดหวีซึ่งคงจะวุ่นพระทัยว่าบุษบาจะลงเอยประการใด จึงชวนบุษบากับนางกำนัลไปทำพิธีเสี่ยงเทียนยังวิหาร ใกล้ๆวิหารนั้นพวกอิเหนากำลังตั้งวงเตะตะกร้อ ครั้นพวกสาวใช้มะเดหวีขึ้นมาไล่ ก็พากันวิ่งหนีกระจายไป แต่อิเหนา สังคามาระตาและประสันตาวิ่งเข้าไปแอบอยู่หลังพระปฏิมาในวิหาร วิธีเสี่ ยงทายนั้น ใช้เทียนสามเล่ม เล่มหนึ่งเป็นบุษบา ปักตรงหน้านาง อีกเล่มเป็นอิเหนาปักข้างขวา และข้างซ้ายเป็นจรกา แล้วมะเดหวีสอนให้บุษบากล่าวอธิษฐานว่า "...แม้น...จะได้ข้างไหนแน่ ให้ประจักษ์แท้จงหนักหนา แม้นจะได้ข้างระตูจรกา ให้เทียนพี่ยานั้นดับไป..." บุษบาแม้จะอายใจเต็มทีก็จำต้องทำตามมะเดหวี แล้วก็มีเสียงจากปฏิมาว่า "...อันนางบุษบานงเยาว์ จะได้แก่อิเหนาเป็นแม่นมั่น จรกาใช่วงศ์เทวัญ แม้นได้ครองกันจะอันตราย" มะเดหวี ได้ยินดังนั้น ก็ตื่นเต้นดี พระทัย แต่ไม่ช้าเรื่องก็แตก เพราะอิเหนาต้อนค้างคาวจนเทียนดับ แล้วใช้ความมืดเข้ามากอดบุษบา แล้วก็ไม่ยอมปล่อย จนพี่เลี้ยงไปเอาคบเพลิงมา ก็เห็นอิเหนากอดบุษบาไว้แน่น มะเดหวีจะกริ้วโกรธอย่างไร ก็เห็นว่าเสียทีอิเหนาเสียแล้ว จึงยอมสัญญาว่าจะหาทางให้อิเหนาได้กับบุษบา อิเหนาจึงยอมปล่อย ครั้น ไม่เห็นทางได้บุษบาแต่โดยดี อิเหนาก็คิดอุบายที่ร้ายแรงที่สุด คือเผาโรงมโหรสพในพิธีแต่งงานของบุษบาและจรกาในเมืองดาหา แล้วลักนางไปไว้ ในถ้ำทอง ซึ่งเตรียมไว้ก่อนแล้ว
องค์ปะตาระกาหลากริ้วอิเหนามาก จึงบันดาลให้เกิดพายุใหญ่หอบรถนางบุษบาและพี่เลี้ยงไปตกที่ชายเมืองประมอตัน
แล้ว แปลงกายนางบุษบาให้เป็นชายชื่อว่า อุณากรรณ ประทานกริชวิเศษให้ และบอกให้เดินทางเข้าสู่เมืองประมอตัน ต่อจากนี้ก็ถึงบทมะงุมมะงาหรา (ท่องเที่ยวหา) อิเหนาเป็นฝ่ายตามหา บุษบาเป็นฝ่ายหนีเดินทางไปตามเมืองต่างๆ ปราบเมืองนั้นๆ ไว้ในอำนาจ มีเหตุการณ์สนุกตื่นเต้นสลับซับซ้อน เช่น ธิดาเจ้าเมืองต่างๆ เข้าใจว่าอุณากรรณเป็นผู้ชายก็หลงรัก ตอนมะงุมมะงา หราเป็นเรื่องราวสักครึ่งหนึ่งของเรื่องทั้งหมด
เมื่อ สิ้นเวรสิ้นกรรมแล้ว กษัตริย์วงศ์เทวาทั้งหมดก็ได้พบกัน อิเหนาได้ปรับความเข้าใจกับนางจินตะหราและได้ครองเมืองกุเรปันอย่างมีความ สุขสืบ ไป

เพลงบุษบาเสี่ยงเทียน
" เทียนจุดเวียนพระพุทธา ตัวข้า บุษบาขออธิษฐาน
...เทียนที่เวียนนมัสการ บันดาลให้ หทัยสมปรารถนา
ดลจิตอิเหนา ให้เขามารักข้า ขอองค์พระปฏิมา เมตตาช่วยคิดอุ้มชู
ขอเทียนที่เวียนวน ดลฤทัยสิงสู่ ให้องค์ระเด่นเอ็นดู อย่าได้รู้คลายคลอน
...อ้า องค์พระพุท-ธา ตัวข้า บุษบาขอกราบวิงวอน
...ข้าสวดมนต์ขอพระพรวิงวอนให้ หทัยระเด่นปรานี
รักอย่าเคลือบแฝง ดังแสงเทียนริบหรี่ ขอองค์ระเด่นมนตรี โปรดมีจิตนึกเมตตา
ขอเทียนที่เสี่ยงทาย ดลให้คนรักข้ารักเพียงแต่บุษบา ดั่งข้านี้ ตั้งใจ

ผลลัพธ์ (ไทย) 2:

เรื่องกล่าวถึงกษัตริย์วงศ์เทวา 4 องค์มีนามตามชื่อกรุงที่ครองราชย์คือกุเรปันดาหากาหลังและสิงหัดส่าหรี กษัตริย์แห่งวงศ์เทวามีมเหสี 5 องค์เรียงลำดับตามตำแหน่งดังนี้ประไหมสุหรีมะเดหวีมะโตลิกูและเหมาหลาหงี ซึ่งโอรสองค์นี้มีวาสนาสูงองค์ปะตาระกาหลา พร้อมจารึกชื่อไว้บนกริชว่า "หยังหยังหนึ่งหรัดอินดราอุดากันสาหรีปาตีอิเหนาเองหยังตาหลา" แต่เรียกสั้น ๆ ว่าอิเหนาท้าวหมันหยาได้ธิดากับมเหสีเอกชื่อจินตะหราวาตี บุษบาท้าวกุเรปันได้ขอตุนาหงัน (หมั้นไว้) บุษบาให้แก่อิเหนาเพื่อเป็นการสืบราชประเพณี "... ตามจารีตโบราณสืบมาหวังมิให้วงศาอื่นปน ... " ส่วนอิเหนาเติบโตเป็นเจ้าชายรูปงามชำนาญการใช้ กริช ได้ไปพบนางจินตะหราก็หลงรักและได้นางเป็นชายาโดยไม่ฟังคำทัดทานจากท้าวกุเรปัน ทำให้ท้าวดาหาขัดเคืองพระทัยมากดังนั้นพอจรกาซึ่ง "รูปชั่วตัวดำ" มาขอตุนาหงัน
(ปะตาระกาหลา) อิเหนาเห็นว่าต้องดัดสันดานให้สำนึกตัวจึงบันดาลให้วิหยาสะกำ เกิดคลั่งไคล้รบเร้าให้พระบิดาไปขอท้าวดาหาก็ให้ไม่ได้ท้าวกะหมังกุหนิงก็รักลูกมาก
หลังจากเสร็จศึกแล้วอิเหนาได้เข้าเฝ้าท้าวดาหาได้และเมื่อได้พบนางบุษบาเป็นครั้งแรกกับอิเหนาถึงตะลึงหลงนางบุษบา
ต่อมา ครั้นพวกสาวใช้มะเดหวีขึ้นมาไล่ก็พากันวิ่งหนีกระจายไป แต่อิเหนา วิธีเสี่ยงทายนั้นใช้เทียนสามเล่มเล่มหนึ่งเป็นบุษบาปักตรงหน้านางอีกเล่มเป็นอิเหนาปักข้างขวาและข้างซ้ายเป็นจรกา "... ... แม้นจะได้ข้างไหนแน่ให้ประจักษ์แท้จงหนักหนาแม้นจะได้ข้างระตูจรกาให้เทียนพี่ยานั้นดับไป ... " แล้วก็มีเสียงจากปฏิมาว่า "... อันนางบุษบานงเยาว์จะ ได้แก่ อิเหนาเป็นแม่นมั่นจรกาใช่วงศ์เทวัญแม้นได้ครองกันจะอันตราย" มะเดหวีได้ยินดังนั้นก็ตื่นเต้นดีพระทัย แต่ไม่ช้าเรื่องก็แตกเพราะอิเหนาต้อนค้างคาวจน เทียนดับแล้วใช้ความมืดเข้ามากอดบุษบาแล้วก็ไม่ยอมปล่อยจนพี่เลี้ยงไปเอาคบเพลิงมาก็เห็นอิเหนากอดบุษบาไว้แน่นมะเดหวีจะกริ้วโกรธอย่างไรก็เห็นว่าเสียทีอิเหนาเสียแล้ว อิเหนาจึงยอมปล่อยครั้นไม่เห็นทางได้บุษบา แต่โดยดีอิเหนาก็คิดอุบายที่ร้ายแรงที่สุด แล้วลักนางไปไว้ในถ้ำทอง แปลงกายนางบุษบาให้เป็นชายชื่อว่าอุณากรรณประทานกริชวิเศษให้ ต่อจากนี้ก็ถึงบทมะงุมมะงาหรา (ท่องเที่ยวหา) อิเหนาเป็นฝ่ายตามหา ปราบเมืองนั้น ๆ ไว้ในอำนาจ เช่นธิดาเจ้าเมืองต่างๆ ตอนมะงุมมะงา สิ้นเวรสิ้นกรรมแล้วกษัตริย์วงศ์เทวาทั้งหมดก็ได้พบกัน สืบสุขไปเพลงบุษบาเสี่ยงเทียน"เทียนจุดเวียนพระพุธาทตัวข้า บันดาลให้หทัยสมปรารถนาดลจิตอิเหนาให้เขามารักข้าขอองค์พระปฏิมา ดลฤทัยสิงสู่ให้องค์ระเด่นเอ็นดูอย่าได้รู้คลายคลอน... อ้าองค์พระพุท - ธาตัวข้า หทัยระเด่นปรานีรักอย่าเคลือบแฝงแสงเทียนริบหรี่ดังขอองค์ระเด่นมนตรี ดลให้คนรักข้ารักเพียง แต่บุษบาดั่งข้านี้ตั้งใจ